Showing posts with label Festival. Show all posts

Monday, January 10, 2022

वेगवेगळ्या राज्यात मकरसंक्रांतिचे नाव व माहिती

मकरसंक्रांति

सुर्याचे धनु राशीतुन मकर राशी प्रवेश होतो. तेव्हा मकरसंक्रांत साजरी केली जाते. हा एकच असा आहे कि, तो निच्छित तारखेला येतो. कारण हिंदु पंचांग हे चंद्रनुसार असतात. म्हणुन बाकी सर्व सण त्या तिथिनुसार येतात.
हा एकच सण सुर्य तिथिवर साजरा केला जाते.
सुर्यचे उत्तरायन हे २१-२२ डिसेंबरला सुरु होते . पण सुर्य मकर राशी प्रवेश १४-१५ जानेवारीला होते.
हिंदू मान्यतेनुसार उत्तरायन हे शुभ मानले जाते.
मकरसंक्रांत ही सण सर्व ठिकाणी वेगवेगळ्या नावाने, पद्धतिने साजरा केला जातो.
सुर्याचे मकर राशी प्रवेश होता तेव्हा वातावरण हि बदलते ,दिवस तिळतिळ मोठा होतो. ऱाञ छोटी होवु लागते.
थंडी कमी व्हायला सुरवात होते. पण हवेत बर-यापैकी गारवा असतो. उत्तरकडील वारे वाहत असतात.
वातावरणातल्या ह्या बदलाचा फायदा पतंग उडविण्यासाठी होतो. मकरसंक्रांत हा सण "पतंगाचा सण" म्हणुन हि ओळखतात.
वातावरणातल्या ह्या बदलाचा फायदा पतंग उडविण्यासाठी होतो. मकरसंक्रांत हा सण "पतंगाचा सण" म्हणुन हि ओळखतात.
मकरसंक्रात वेगवेगळ्या नावने, वेगवेगळ्या पद्धती साजरा केला जातो.

तामिळनाडू:- पोंगल
आंध्र प्रदेश :- संक्रांती
केरळ. :- संक्रांती
कर्नाटक :- संक्रांती
महाराष्ट्र. :- मकरसंक्रांति
मध्य पदेश :- सक्रांट / संकृत
बिहार :- संक्रांट / संकृत
छत्तीसगड:- संक्रांट / संकृत
झारखंड :- संक्रांट / संकृत
सिक्कीम :- संक्रांट / संकृत
गुजरात:- उत्तरायण
राजस्थान :- उत्तरायण
उत्तरप्रदेश :- खिचडी
पश्चिम बिहार:- खिचडी
पश्चिम बंगाल:- खिचडी
हरियाणा. :- मगही
हिमाचल प्रदेश:- मगही
पंजाब:- लोहरी
आसाम:- माघ बिहू
काश्मीर :- शिशूरसंक्रात
त्रिपुरा:- पौष संक्रांती
मेघालय:-
ओडेसा
अरुणाचल प्रदेश
नागालँड. :- साजरी केली जात नाही
उत्तराखंड :- खिचडी/ संकृत
गोवा :- साजरी केली जात नाही
तेलंगणा:- संक्रांती
लोहडी- पंजाब, हरियाणामध्ये लोहडी नावाने मकरसंक्रांत एक दिवस आधी म्हणजे १३ जानेवारीला साजरी केली जाते.त्यादिवशी राञी शेकोटी पेटवुन अग्निची पुजा करतात.
पारंपारिक लोकगीते म्हणुन नाचून साजरी करतात. खिचडीचा नैवेद्य करतात. प्रामुख्याने भुईमूगाच्या शेंगा, तिळ, गुळ, यांचा वापर केला जातो.
पोंगल- तामिळनाडु मधील मोठा सण असतो. त्यानिमित्याने शेतकरी सुर्यची पुजा करतात. हा सण तीन दिवस असतो, पहिल्या दिवसाला भोगी म्हणतात, त्यादिवशी इंद्राची पुजा करतात व गोड जीवन करतात. दुस-या दिवशी घराच्या अंगणात खीर (तांदुळ व दुध) करतात, तीचा नैवेद्य सुर्य व गणपतीला दाखवितात. तिस-या दिवशी गोपुजन करतात.
उत्तरायन - मकरसंक्रांत गुजरातमध्ये उत्तरायन नावने साजरी केली जाते.गुजरातमध्ये या दिवशी पतंग उडविले जातात. उत्तरकडील वारे पतंग उडविण्याची मजा आधिक वाढवितात. दिवसभर आकाश रंगीबेरंगी पतंगाने भरलेले असते.तळलेले पदार्थ, गुळ, तिळ, खिचड़ी नैवेद्य सुर्याला दाखवितात.
मकरसंक्रांत- महाराष्ट्रात मकरसंक्रांत हा सण तीन दिवस असतो. पहिला दिवस "भोगी". या दिवशी भोगीची भाजी व बाजरी भाकरी केली जाते.भोगी भाजीत वांगे, वाल, गाजर, सोलाने, तिळ घालुन भाजी बनवितात. गोपुजन करतात, गगायीला बाजरी व गुळ खाऊ घालतात. संक्रांतिच्या दिवशी तिळ पोळी करतात. तिळ व गुळ एकञ करुन रे लहान व्यक्ति देतात . ञिक्रांतीला ५ वर्षाखाली लहान मुलांना बोर व रेवडी वापरुन बोरन्हान करतात
खिचडी- भारताच्या पूर्व भागात, उत्तर प्रदेश आणि बिहारमध्ये हा उत्सव खिचडी उत्सव म्हणून ओळखला जातो. या दिवशी पवित्र नद्यांमध्ये बुडवून दिवसाची सुरूवात केली जाते. यावेळी अलाहाबाद माघ कुंभ सुरू होते. तीळ लाडू खाल्ले जातात व रात्रीच्या वेळी मिश्रित धान्यांची खिचडी बनविली जाते, जी देवाला अर्पित केल्यावर प्रसाद म्हणून घेतली जाते.
सक्रांट- प्रदेशात सक्रात उत्सव साजरा केला जातो. हा उत्सव बिहार, छत्तीसगड, झारखंड आणि सिक्कीममध्येही साजरा केला जातो. तीळ आणि गूळापासून बनवलेल्या मिठाई या सणाच्या गोडवा वाढवतात.
भोगाली बिहू/माघ बिहू- भोगाली बिहू उत्सव भारताच्या ईशान्येकडील आसाममध्ये साजरा केला जातो. बिहू उत्सवात होलिका (लाकडाचा साठा) जाळला जातो. शेतकर्‍यांनी तीळ, तांदूळ, नारळ आणि ऊस पिके घेतल्यानंतर हा सणही साजरा केला जातो.
कुंभ मेळा- बृहस्पति मेष राशीत, सूर्य व चंद्र मकर राशीत आल्यावर कुंभ स्नानाला सुरवात होते. तो दिवस मकरसंक्रांतीचा असतो. कुंभ मेळ्याच्या पहले स्नान याच दिवशी असते.

Thursday, June 4, 2020

वट पौर्णिमा

हिंदु पंचांगातील जेष्ठ महिन्यात येणारी पौर्णिमा हा दिवस "वटपौर्णिमा" म्हणुन साजरी केली जाते. ह्या दिवशी सुवासिनी स्त्रिया वटपौर्णिमा नावाचे वत्र करतात.

या व्रतादरम्यान विवाहित स्त्रिया आपल्या पतीला उत्तम आरोग्य लाभावे, दीर्घायुष्य प्राप्त व्हावे म्हणून वडाच्या झाडाची पूजा करतात निसर्गतःच दीर्घायुषी असणाऱ्या वृक्षांचे संवर्धन आणि जतन व्हावे अशा हेतूने वड, पिंपळ अशा वृक्षांची पूजा करण्याची कल्पना भारतीय संस्कृतीने स्वीकारली असावी.

एखाद्या जातीचा वृक्ष एकदा पवित्र मानला की त्याची सहसा तोड होत नाही व्हावे म्हणून वडाच्या झाडाची पूजा करतात. वटपौर्णिमेला स्त्रिया वडाच्या झाडाची पूजा करतात.

पर्यावरणशास्त्राच्या दृष्टीने वडाचे महत्त्व विशेष असल्याने त्याच्या विषयी कृतज्ञता व्यक्त करणे हा ही पूजेचा एक हेतू आहे.सर्व पवित्र वृक्षांत वटवृक्षाचे आयुष्य जास्त असून पारंब्यांनी त्याचा विस्तारही खूप होतो. अशा वटवृक्षाची पूजा करून स्त्रिया `मला व माझ्या पतीला आरोग्यसंपन्न दीर्घायुष्य लाभू दे, धनधान्य व मुले-नातू यांनी माझा प्रपंच विस्तारित व संपन्न होऊ दे', अशी प्रार्थना करतात

पुजा साहित्य:--

हळद-कुंकू, तांब्या, ताम्हण, पळी, भांडे, पाट, गंध-अक्षता, फुले, दूर्वा, उदबत्ती, कापूर, निरांजन, विड्याची पाने 12, कापसाची वस्त्रे, सुपार्‍या, आंबा फळ, 2 नारळ, गूळ, खोबरे, बांगड्या, फणी, गळेसरी, पंचामृत (दूध, दही, तूप, मध, साखर), 5 खारका, 5 बदाम,

सौभाग्यवायनाचे साहित्य-

तांदूळ, 1 नारळ, 1 फळ, 1 सुपली, आरसा, फणी, हिरव्या बांगड्या 4, हळद, कुंकू-डब्या , सुटे पैसे..इ.

पुजेचं ताट

पुजा विधी:---

कुठल्याही वत्राच्या विधीला सुरवात करण्याआधी घरातील जेष्ठांचे आशिर्वाद घेऊन पुजेला सुरुवात करावी. या दिवशी सौभाग्यवतीने स्त्रीने नवे वस्त्र परिधान करावे, सौभाग्याचे लेने घालावे. स्त्रियांनी या दिवशी उपवास करावा. नंतर घरातील देवांची पूजा करून देवापुढे संकल्प करावा. सौभाग्यवती स्त्रीने ‘मला आणि माझ्या पतीला आरोग्यसंपन्न दीर्घायुष्य लाभो’, असा संकल्प करावा. नंतर वडाच्या झाडाची पूजा करण्यासाठी जावे. प्रथम वडाच्या झाडाला

पाणी फिरवावे. पुर्व दिशेला तोंड करून बसावे. विड्याच्या पानांवर गणपती बाप्पाचे प्रतिक म्हणून सुपारी मांडावीत.गणपतीची हळद कुंकू अक्षता वाहून पंचोपचार पूजानंतर सती मातेच्या सुपारीची पण पंचोपचार पूजन करावे. हळदी-कुंकू, काली पोत, हिरव्या बांगड्या हे सौभाग्य अलंकार अर्पण करावे.वडाचे मुळाजवळ अभिषेक पुरुष सुक्तासह षोडशोपचार किंवा पंचोपचार पूजन व आरती करावी.वडास हळद कुंकू वाहून आंबे आणि दूध साखरेचा नैवेद्य दाखवावा.वडाच्या झाडाला तिहेरी सुती दोरा गुंडाळून पाच प्रदक्षिणा घालाव्या. हे मंत्र म्हणावे-

” सावित्री ब्रम्हा वादिनी सर्वदा प्रिय भाषिणी।

तेन सत्येनमां पाहि दुःखसंसार सागरात।।

अवियोगि यथा देव सवित्र्या सहीतस्य ते।

अवियोग तथास्माकं भूयात् जन्म जन्मनि।।”

5 सुवासिनींची आंबे व गव्हाने ओटी भरावी. सायंकाळी सुवासिनी सह सावित्रीच्या कथेचे वाचन करावे.या प्रकारे प्रार्थना करावी - `मला व माझ्या पतीला आरोग्यसंपन्न दीर्घायुष्य लाभू दे, धनधान्य व मुले-नातू यांनी माझा प्रपंच विस्तारित व संपन्न होऊ दे’.

Monday, December 16, 2019

चंपाषष्टी व भरीत रोडगा नैवद्य
जेजुरीचा खंडोबा व तुळजापूरची जगदंबा ही महाराष्टातील जन मानसातील मानाची ठिकाणे आहेत.लोकांचे कार्य ह्या दोन दैवतांच्या पुजनाने व दर्शना शिवाय पूर्ण होऊच शकत नाही, अशी श्राद्धा आहे. श्री शंकराने मणि व मल्ल दैत्यांचा वध करण्यासाठी श्री मार्तंड भैरव खंडोबा देवाचा कृतयुगा अवतार धारण केला

मार्गशीर्ष शुध्द प्रतिपदा ते षष्टी या सहा दिवस श्री खंडोबा देवाचे घट बसवितात .त्यास खंडोबाचे षडरात्र उत्सव म्हणतात. घट बसल्यावर मल्हारी महात्म मार्तंड विजय, मल्हारी सहस्रनाम अशा ग्रंथांचे देवा पुढे वाचन करतात.रोज घटाला फुलांची माळ घालतात. जेजुरीत हा उत्सव फार मोठ्या प्रमाणात साजरा होतो. चंपाषष्टी या दिवशी मार्तंड भैरवांने मल्लसुरांचा वध केला तेव्हा देवांनी व गणांनी देवाची पुजा चाफ्याच्या फुलांनी केली यामुळे षष्टीच्या या दिवसाला चंपाषष्टी असे म्हणतात. चंपाषष्टीच्या दिवशी मोठी याञा भरते. या दिवशी भरीत रोडगा, पुरण पोळी यांचा नैवद्य करतात.

चंपाषष्टीला वांग्याचे भरीत व बाजरीचे रोडगे छोटी भाकरी बनविण्याची प्रथा आहे. छोटे छोटे सात रोडगे बनवुन त्यावर भरीत ठेवतात, व तळी भरतात. पाच नैवद्य तळी भरणा-याना देतात. व एक कुत्राला खाऊ घालतात. एक गाईला देतात.

डिवटी

खंडोबा भंडारा

तळी भरणे

भरीत रोडगे नैवद्य

Wednesday, November 27, 2019

मार्गशीर्ष महिना व त्यातील महालक्ष्मी व्रत

मार्गशीर्ष महीना व त्यातील लक्ष्मी व्रत

मराठी महीन्यातील नऊ नंबर येणारा महीना मार्गशीर्ष . हा महीना भगवान विष्णु लक्ष्मी समर्पित आहे.
ह्या महीन्यात तसेतर विशेष सन नाहीत, पण उत्पन्ना एकादशी, मार्गशीर्ष अमावस्या, विवाह पंचमी, मोक्षदा एकादशी, गीता जयंती, दत्त जंयती अशा प्रमुख तिथि येतात.
त्यातच मार्गशीर्ष महीन्यात येणारे सर्व गुरूवार महालक्ष्मीचे व्रत महाराष्ट्रात मोठ्या उत्साहाने व भक्तिभावाने घरातील मुली व सुहासनी करतात.

हे व्रत का करतात -------

श्री महालक्ष्मीची कृपा आपल्याला सदैव लाभावी. आपला संसार सुखसमाधाने चालावा. सुख , शांति , ऐश्वर्य मिळविण्यासाठी हे व्रत करतात.
हे व्रत करण्याची विधी ----
व्रताची सुरूवात मार्गशीर्ष माहीन्यातील पहिल्या गुरूवार सुरू क रावी. व शेवटच्या गुरूवारी उद्यापन करावे असे सांगितले आहे. जर मार्गशीर्ष महीन्यातील शेवटच्या गुरूवार नाही जमले, तर कोणत्याही महिन्यातील पहिल्या गुरूवारपासून व्रत सुरू करावे.

पुजेची मांडणी--------

घरातील पुजेची जागा स्वच्छ करून तिथे पाट किंवा चौरंग ठेवावा. त्यावर कोरे पिवळ्या रंगाचे कापड टाकावे. पाटावर किंवा चौरंगावर श्री लक्ष्मीचा फोटो जो आपल्या घरीतील रोज च्या पुजेचा तो मांडावा. फोटोसमोर गव्हाची किंवा तांदळाची रास घालावी. त्यावर तांब्याचा कलश ठेवावा. कलशावर कुंकवाच्या गंधाने स्वास्तीक काढावे, पाच कुंकवाचे व चार हळदीचे बोट उमठावे. कलशात दुर्वा, पैसा, सुपारी घालावी. कलशावर विड्याची पाच पाने ठेवुन नारळ ठेवावे.घटाच्या उजव्या बाजुला दोन विड्याची पाने एकावर ठेवुन त्यावर एक सुपारी गणपतिचे प्रतीक म्हनुन मांडावे , समोर पीड़ा, खारीक, खोबर, बदाम, गुळ , लंवग, हिरवी विलायची, ठेवावी नैवद्याला पिवळ्या रंगाची फळे ठेवावी. पुजा मांडुन झाल्यावर पिवळ्या रंगाची फुले वाहावीत.आरती करावी, सर्वाना प्रसाद द्यावा. सायंकाळी कथा वाचावी. रात्रि श्री लक्ष्मीला मिष्टान्नाचा नैवद्य दाखवावा. दिवसभर धरलेला उपवास रात्रि सोडावा.शुक्रवारी सकाळी लवकर उठून पूजा विसर्जन करावी. कलशातील पाणी तुळशीत ओतावे. तुळशीला हळदी-कुंक वाहुन नमस्कार करावा