जुईचे फुलं

                जुई फुल

• अनादी अनंत काळापासून फुलणारी विविधरंगी, विविधढंगी फुले आपल्या सौंदर्याने केवळ पशुपक्ष्यांना आणि किंटकांनाच नव्हे तर माणसालाही नेहमीच मोहात पाडत आली आहेत. काही फुलांचा रंग, काहींचा आकार, तर काहींचा सुगंध तर काहींचे सगळेच गुण निसर्गातील विविध घटकांना आकर्षित करणारे असतात. जुई हे एक वेलीय झाड आहे. या वनस्पतीचे शास्त्रीय नाव जस्मिनम ऑरिक्युलेटम (Jasminum auriculatum) असे आहे.हिला इग्रंजीत Needle Flower Jasmine   म्हणतात.     कुळ-  ओलिएसी 
• जुईला संस्कृतमध्ये गणिका, अम्बष्ठा , मुग्धी,  यूथिका, सुचिमल्लिका अशी नावे आहेत. हिला इंग्रजीत Needle Flower Jasmine म्हणतात हिं. जुही, जुई; क. कदरमळ्ळिगे; . 
• ही झुडपासारखी वेल मूळची उष्ण कटिबंधातील असून ती भारताच्या द्वीपकल्पात दक्षिणेकडे केरळापर्यंत आढळते. 
• बागेतूनही तिची लागवड करतात. 
• पाने बहुधा साधी, समोरासमोर, परंतु अनेकदा त्रिदली असून बाजूची दले फार लहान अथवा कर्णिकाकृती (कानाच्या पाळीसारखी). बेलाच्या पानाप्रमाणे तीन पाने एकत्र असल्याने तिला बेल जुई ही म्हटले जाते. 
• फुलोरा संयुक्त, अनेक फुले असलेली विरळ वल्लरी [पुष्पबंध] व तीवर लहान पांढरी सुगंधी फुले असतात.
• पुष्पमुकुट-नलिका १·२ सेंमी. लांब असून प्रत्येक पाकळीचा सुटा भाग दीर्घवर्तुळाकृती व ०.६ सेंमी. लांब असतो. 
• एकूण संदले पाच व पाकळ्या पाच ते आठ व फूल समईसारखे (अपछत्राकृती); केसरदले दोन, दोन किंजदलांच्या ऊर्ध्वस्थ किंजपुटात दोन कप्पे [फूल]
• वनस्पतीची लागवड सुगंधी फुलांसाठी भारतात सर्वत्र (विशेषत: उ. प्रदेश, बिहार, प. बंगाल करतात; उ. प्रदेशात गाझीपूर, जौनपूर, फरुखाबाद आणि कनौज येथे व्यापारी दृष्ट्या मोठ्या प्रमाणावर लागवड केली जाते. 
• हिला निचऱ्याची व मध्यम प्रकारची जमीन लागते; हिवाळी हंगामात जमीन नांगरून, कुळवून व खत घालून वाफे तयार करतात व त्यांत नोव्हेंबर-जानेवारीच्या दरम्यान वेलाचे तुकडे तीन मी. अंतरावर लावतात. मोठया झुडपांजवळ जमिनीपासून नविन रोपही उगवतात.
• पावसाळ्यात (जुलै-ऑगस्टच्या सुमारास ) फुले येण्यास सुरुवात होते. वेल वाढू लागले म्हणजे मांडवांवर चढवितात.
• फुले हलकी असल्याने ती एका किग्रॅ.मध्ये २६,००० पर्यंत मावतात.
• हेक्टरी सु. ९०–१८५ किग्रॅ. फुले मिळतात. ह्या सुगंधी फुलांतून ०·२० ते ०·३०% अत्तर निघते व ते गर्द तांबडे असते. 
• फुलांपासून सुगंधी  तेलही तयार करतात. अत्तराला आणि तेलाला ताज्या फुलांच्या सुगंधासारखाच वास येतो;
• तो जॅस्मिनच्या इतर जातींतील फुलांपेक्षा अधिक आल्हाददायक असतो. 
• वेलावर कधीकधी काळ्या बुरशीचा (मेलिओला जॅस्मिनीकोला ) रोग पडतो. त्यावर उपाय म्हणून बोर्डो मिश्रण फवारतात.
• जुईच्या फुलांचे चूर्ण, गुलकंद बनविले जाते. त्याचा उपयोग आम्लपित्त व पोटाचा अल्सरवर गुणकारी आहे. जुईमध्ये शितल तत्व आहे. तीचा उपयोग नेत्ररोग, पित्तनाशक, दंतरोग म्हणुन ही केला जातो. 

 

माझ्या मना बन दगड_मराठी कविता/ Marathi kavita

                            माझ्या मना बन दगड

          हा रस्ता अटळ आहे !

       अन्नाशिवाय, कपड्याशिवाय

       ज्ञानाशिवाय, मानाशिवाय

        कुडकुडणारे हे जीव पाहू नको, 

           डोळे शिव, नको पाहू जिणे भकास,

           ऐन रात्री होतील भास 

        छातीमधे अडेल श्वास,

          विसर यांना दाब कढ

        माझ्या मना बन दगड 

        हा रस्ता अटळ आहे !

           ऐकू नको हा आक्रोश

        तुझ्या गळ्याला पडेल शोष

        कानांवरती हात धरत्यांतूनही येतील स्वर

         म्हणून म्हणतो ओत शिसे

          संभाळ, संभाळ, लागेल पिसे!

           रडणाऱ्या रडशील किती?

              झुरणाऱ्या झुरशील किती?

           पिचणाऱ्या पिचशील किती?

           ऐकू नको असला टाहो

           माझ्या मना दगड हो!

           हा रस्ता अटळ आहे !

        येथेच असतात निशाचर

         जागोजाग रस्त्यावर

       असतात नाचत काळोखात;

         हसतात विचकून काळे दात

           आणि म्हणतात कर हिंमत

           आत्मा विक उचल किंमत!

         ससमाणूस मिथ्या, सोने सत्य

          स्मरा त्याला स्मरा नित्य!

       भिशील ऐकून असले वेद

          बन दगड नको खेद!

         बन दगड आजपासून

           काय अडेल तुझ्यावाचून

      गालावरचे खारे पाणी

         पिऊन काय जगेल कोणी?

         काय तुझे हे निःश्वास

         मरणाऱ्याला देतील श्वास?

        आणिक दुःख छातीफोडे

         देईल त्यांना सुख थोडे?

       आहे तेवढे दुःखच फार

      माझ्या मना कर विचारकर

         विचार हास रगड

     माझ्या मना बन दगड

      हा रस्ता अटळ आहे !

       अटळ आहे घाण सारी

       अटळ आहे ही शिसारी

         एक वेळ अशी येईल

       घाणीचेच खत होईल

       अन्यायाची सारी शिते

       उठतील पुन्हा, होतील भुतेया

        सोन्याचे बनतील सूळसुळी 

       जाईल सारे कूळ

       ऐका टापा! ऐका आवाज! 

         लाल धूळ उडते              

     आज त्याच्या मागून येईल

        स्वारया दगडावर लावील धार!

      इतके यश तुला रगड

        माझ्या मना बन दगड

गोकर्ण फुलं

                      

                           गोकर्ण फुलं

     निसर्गात वेगवेगळ्या रंगांची तसेच वेगवेगळा      आकार आणि सुवास असणारी फुले                     आढळतात. काहींचा आकार आणि रंग आपले           लक्ष वेधून घेतो. असेच एक सुंदर, नाजूक   फूल म्हणजे गोकर्ण.

       गोकर्ण ही भारतीय वंशाची वेलवर्गीय                  सदाहरित वनस्पती. Clitoria ternatea            (क्लायटोरिया टरनेशिया) हे गोकर्णाचे शास्त्रीय      नाव.

         फुलांचा आकार गायीच्या कानासारखा                   असतो म्हणून याला ‘गोकर्ण’ हे नाव पडले          असावे. गोकर्णाच्या फुलांचा रंग गडद निळा            असतो. तसेच फिकट निळा, फिकट गुलाबी,          सफेद या रंगांची फुले असलेली गोकर्णदेखील       आढळते. रंग कोणताही असो; गर्द हिरव्या             पानांत ही फुले अगदी उठून दिसतात.                     गोकर्णाच्या फुलांचा आकार गायीच्या                   कानासारखा असतो. पाच पाकळ्यांनी                      बनलेल्या या फुलात एक पाकळी मोठी              असते. तिचाच आकार गायीच्या कानासारखा          असतो. गोकर्णाच्या वेलीला पावसाळ्यात फुले        येतात. फुले काय- अक्षरश: बहर येतो. 

        फुले सुकून गेली की शेंगा येतात. शेंगा                    साधारण  फरसबीच्या शेंगेच्या आकाराच्या;            परंतु चपटय़ा असतात. कोवळ्या शेंगांची            भाजी केली जाते.गोकर्णाच्या फुलांचे असंख्य           औषधी गुणधर्म आहेत. त्यामुळेच अनेक रोग,        व्याधी निवारण्यासाठी या फुलांचा वापर केला     जातो. 

     निळ्या गोकर्णाच्या फुलांपासून नैसर्गिक                  रंगदेखील तयार केला जातो. गोकर्णाची फुले             सावलीत वाळवून त्याची पावडर करतात.           या  पावडरचा चहा केला जातो. गोकर्णाच्या          फुलांचा चहा अत्यंत औषधी असून, तो मध           .किंवा गूळ घालून घेतात.

      गोकर्णाची लागवड बियांपासून केली जाते.          शेंगा पक्व झाल्या की त्यांचा रंग बदलतो आणि        त्या तडकतात. त्यातून साधारण आठ-दहा                बिया मिळतात. याच बिया रुजवून आपण             गोकर्णाची नवीन रोपे तयार करू शकतो.               पाण्याचा निचरा होणाऱ्या कोणत्याही मातीत           या बिया अगदी सहज रुजतात. फार मेहनत         करावी लागत नाही.घराची गॅलरी, कमान,            शाळेच्या गेटची कमान, मंदिराचे प्रवेशद्वार..                अगदी कुठेही तुम्ही गोकर्णाच्या वेलीची              लागवड करून तो परिसर सुशोभित करू                 शकता. गोकर्णाची फुले, शेंगा, पाने, साल,           मुळ्या या प्रत्येक भागाचा औषधांमध्ये वापर          केला जातो. सर्दी, खोकला, ताप, दमा या               सगळ्या विकारांवर गोकर्ण औषधी आहे.               तसेच त्वचा- विकार आणि                                     रक्तशुद्धीकरणासाठीदेखील गोकर्णाचा वापर        केला जातो. थोडक्यात काय, तुम्ही कोणताही        रोग म्हणा- गोकर्णाचा औषधी म्हणून वापर            करायचा विचार करा; गोकर्ण कधीच पराजित         होणार नाही- म्हणजे हरणार नाही. म्हणूनच           की काय, गोकर्णाला ‘अपराजिता’ असेही               सुंदर नाव आहे.

वटपौर्णिमा

                      वट पौर्णिमा 

         हिंदु पंचांगातील जेष्ठ महिन्यात येणारी                पौर्णिमा हा दिवस "वटपौर्णिमा" म्हणुन              साजरी केली जाते. ह्या दिवशी सुवासिनी              स्त्रिया वटपौर्णिमा नावाचे वत्र करतात. 

           या व्रतादरम्यान विवाहित स्त्रिया आपल्या          पतीला उत्तम आरोग्य लाभावे, दीर्घायुष्य प्राप्त          व्हावे म्हणून वडाच्या झाडाची पूजा करतात        निसर्गतःच दीर्घायुषी असणाऱ्या वृक्षांचे संवर्धन      आणि जतन व्हावे अशा हेतूने वड, पिंपळ अशा      वृक्षांची पूजा करण्याची कल्पना भारतीय            संस्कृतीने स्वीकारली असावी.

          एखाद्या जातीचा वृक्ष एकदा पवित्र मानला       की त्याची सहसा तोड होत नाही व्हावे म्हणून         वडाच्या झाडाची पूजा करतात. वटपौर्णिमेला           स्त्रिया वडाच्या झाडाची पूजा करतात.

       पर्यावरणशास्त्राच्या दृष्टीने वडाचे महत्त्व                विशेष असल्याने त्याच्या विषयी कृतज्ञता            व्यक्त करणे हा ही पूजेचा एक हेतू आहे.सर्व             पवित्र वृक्षांत वटवृक्षाचे आयुष्य जास्त असून           पारंब्यांनी त्याचा विस्तारही खूप होतो. अशा         वटवृक्षाची पूजा करून स्त्रिया `मला व माझ्या        पतीला आरोग्यसंपन्न दीर्घायुष्य लाभू दे,              धनधान्य व मुले-नातू यांनी माझा प्रपंच                   विस्तारित व संपन्न होऊ दे', अशी प्रार्थना               करतात

     पुजा साहित्य:--

       हळद-कुंकू, तांब्या, ताम्हण, पळी, भांडे, पाट,      गंध-अक्षता, फुले, दूर्वा, उदबत्ती, कापूर,                 निरांजन, विड्याची पाने 12, कापसाची वस्त्रे,       सुपार्‍या,  आंबा फळ, 2 नारळ, गूळ, खोबरे,        बांगड्या, फणी, गळेसरी, पंचामृत (दूध, दही,          तूप, मध, साखर), 5 खारका, 5 बदाम, 

               सौभाग्यवायनाचे साहित्य-

     तांदूळ, 1 नारळ, 1 फळ, 1 सुपली, आरसा,            फणी, हिरव्या बांगड्या 4, हळद, कुंकू-डब्या ,         सुटे पैसे..इ. 

पुजेचं ताट

      पुजा विधी:--- 

      कुठल्याही वत्राच्या विधीला सुरवात                      करण्याआधी घरातील जेष्ठांचे आशिर्वाद             घेऊन  पुजेला  सुरुवात करावी. या दिवशी               सौभाग्यवतीने   स्त्रीने नवे वस्त्र परिधान                करावे, सौभाग्याचे लेने घालावे. स्त्रियांनी या          दिवशी उपवास करावा. नंतर घरातील देवांची          पूजा करून देवापुढे संकल्प करावा.                      सौभाग्यवती स्त्रीने ‘मला आणि माझ्या पतीला        आरोग्यसंपन्न दीर्घायुष्य लाभो’, असा संकल्प         करावा. नंतर वडाच्या झाडाची पूजा                   करण्यासाठी जावे. प्रथम वडाच्या झाडाला

    पाणी फिरवावे. पुर्व दिशेला तोंड करून बसावे.     विड्याच्या पानांवर गणपती बाप्पाचे प्रतिक           म्हणून सुपारी मांडावीत.गणपतीची हळद कुंकू         अक्षता वाहून पंचोपचार पूजानंतर सती                मातेच्या  सुपारीची पण पंचोपचार पूजन करावे.       हळदी-कुंकू, काली पोत, हिरव्या बांगड्या हे         सौभाग्य अलंकार अर्पण करावे.वडाचे                   मुळाजवळ अभिषेक पुरुष सुक्तासह                       षोडशोपचार किंवा पंचोपचार पूजन व आरती       करावी.वडास हळद कुंकू वाहून आंबे आणि दूध      साखरेचा नैवेद्य दाखवावा.वडाच्या झाडाला           तिहेरी सुती दोरा गुंडाळून पाच प्रदक्षिणा                    घालाव्या.  हे मंत्र म्हणावे- 

” सावित्री ब्रम्हा वादिनी सर्वदा प्रिय भाषिणी।

तेन सत्येनमां पाहि दुःखसंसार सागरात।।

अवियोगि यथा देव सवित्र्या सहीतस्य ते।

अवियोग तथास्माकं भूयात् जन्म जन्मनि।।”

5 सुवासिनींची आंबे व गव्हाने ओटी भरावी.  सायंकाळी सुवासिनी सह सावित्रीच्या कथेचे वाचन करावे.या प्रकारे प्रार्थना करावी - `मला व माझ्या पतीला आरोग्यसंपन्न दीर्घायुष्य लाभू दे, धनधान्य व मुले-नातू यांनी माझा प्रपंच विस्तारित व संपन्न होऊ दे’.

प्रेम म्हणजे प्रेम असतं _मराठी कविता/ Marathi kavita

           प्रेम म्हणजे प्रेम असतं 

          

               प्रेम म्हणजे प्रेम

             म्हणजे प्रेम असतं, 

        तुमचं आणि आमचं  

           ...  अगदी 'सेम' असतं !

              काय म्हणता? 

       या ओळी चिल्लर वाटतात?

         काव्याच्या दृष्टीने थिल्लर वाटतात? 

           आहो,असल्या तर असू दे,

           फसल्या तर फसू दे! 

                 तरीसुद्धा 

                तरीसुद्धा, 

       प्रेम म्हणजे प्रेम म्हणजे असतं, 

       तुमचं आणि आमचं अगदी 'सेम' असतं !

            मराठीतून इश्श्य म्हणुन 

                प्रेम करता येतं,

               उर्दुमध्ये इश्क म्हणुन

                 प्रेम करता येतं,

               व्याकरणात चुकलात

                   तरी प्रेम करता येतं,

                कॉन्व्हेट  शिकलात

              तरी प्रेम करता येतं! 

             सोळा वर्ष सरली की 

       अंगात फुलं फुलू लागतात, 

           जागेपणी स्वप्नांचे

           झोपाळे झुलू लागतात! 

           आठवतं ना?

          तुमची आमची सोळावी

            जेव्हा सरली होती,

         होडी सगळी पाण्याने भरली होती!

             लाटांवर बेभान होऊन

            नाचली होतो,

         होडी सकट बूडता बूडता 

              वाचलो होतो! 

         बुडालो असतो तरी चाललं असतं

       प्रेमानेच अलगद वर काढलं असतं!

            तुम्हाला ते कळलं होतं, 

           मलासुध्दा कळलं होतं! 

      कारण प्रेम म्हणजे प्रेम म्हणजे प्रेम असतं, 

         तुमचं आणि आमचं अगदी सेम असतं! 

                प्रेमही झुठ असतं

              म्हणणारी माणसं भेटतात 

              प्रेम म्हणजे स्तोम नुसतं

           मानणारी माणसं भेटतात!

              असाच एक जण

               चक्क मला म्हणाला

                "आम्ही कधी बायकोला 

                फिरायला नेलं नाही! "

              पाच मुल झाली तरी

              प्रेमही कधीसुध्दा केल नाही!

               आमचं काही नडलं का? 

               प्रेमाशिवाय अडलं का?

          त्याला वाटलं मला पटलं! 

              तेव्हा मी इतकंच म्हटलं, 

       प्रेम म्हणजे प्रेम म्हणजे प्रेम असतं 

         तुमचं आणि आमचं मात्र 'सेम ' नसतं!

             तिच्या सोबत पावसात कधी 

             भिजला असाल जोडीने!

            एक चॉकलेट अर्धं अर्धं 

            खाल्लं असेल गोडीने! 

            भर दुपारी उन्हात कधी तिच्या सोबत,

              तासनतास फिरला असाल 

          झंकारलेल्या सर्वस्वाने 

          तिच्या कुशीत शिराला असाल! 

                प्रेम कधी रुसणं असतं 

           डोळ्यांनीच हसणं असतं,

           प्रेम कधी भांडतंसुध्दा!!

         दोन ओळींची चिठ्ठीसुध्दा प्रेम असतं, 

           घट्ट घट्ट मिठीसुध्दा प्रेम असतं,

         प्रेम म्हणजे प्रेम म्हणजे प्रेम असतं!!  

                   मंगेश पाडगावकर